Wojenna jesień
W tym roku przyszło nam obchodzić bardzo wiele rocznic związanych z działaniami wojennymi na terenie Polski XX wieku. Rozmowy, reportaże, akademie w szkołach zwracają uwagę nie tylko dorosłych i młodzieży, ale także dzieci. I teraz powstaje pytanie – czy są one świadome, tego co się dookoła nich dzieje? Czy wiedzą, dlaczego należy zachować powagę i oddać cześć poległym? Jak zaszczepić w najmłodszych ciekawość historyczną, a także nauczyć, że wiedza o dziejach jest ważnym elementem współczesnej rzeczywistości?

Wojna w książkach
Wręczenie lub przeczytanie fragmentu książki o wojnie może być dobrym początkiem rozmowy o konfliktach zbrojnych, lokalnych oraz o patriotyzmie. Powstało wiele pozycji ukazujących zmagania ludzi z losem wojennym, skierowanych do dzieci, młodzieży a także rodziców. Autentyczność opisanych wydarzeń, ubranych w język skierowany do młodych czytelników pozwala na odkrycie wojny widzianej oczami dziecka, jego przemyśleń, obserwacji. Zachęca do refleksji na temat wartości życia, chęci przetrwania – cech, które w dzisiejszym świecie w pewien sposób wymierają. Widzi się tragizm wojenny, jednak z perspektywy państw dobrobytu i spokoju jest to tylko odległe zdarzenie. Coraz częściej ludzie zapominają o tym czym jest Ojczyzna, szacunek, godność, pomoc, zrozumienie, zastępując je pogardą, złością, pychą, brakiem radości, chęci do życia i działania. Stagnacja oraz apatia określają młode pokolenie.

Łukasz Wierzbicki – Dziadek i niedźwiadek
Historię niedźwiedzia Wojtka znają nieliczni. Był to niezwykły miś – przez 6 lat podróżował z 22. Kompanią Zaopatrywania Artylerii 2. Korpusu Polskiego. Swą przygodę z armią rozpoczął w 1942 r. w Pahlevi (Iran), gdy został sprzedany Polskim żołnierzom przez małego chłopca za paczkę sucharów i scyzoryk. Dowódca najpierw niechętnie zgodził się na opiekę nad zwierzęciem, jednak wkrótce cała Kompania pokochała futrzastego przyjaciela. Jego opiekunami byli Wojciech Zarębski oraz Stanisław Król. Żołnierze chętnie bawili się z Wojtkiem, uprawiali z nim zapasy, tańczyli. Miś pomagał przy przenoszeniu amunicji, a nawet prowadził ciężarówkę.

Jest to naprawdę niezwykła pozycja ukazująca prawdziwą historię przyjaźni między człowiekiem a niedźwiedziem. Łukasz Wierzbicki stworzył przepiękną opowieść opartą na książkach, artykułach z gazet, wspomnieniach ostatniego żyjącego żołnierza 22. Kompanii Zaopatrywania Artylerii 2. Korpusu Polskiego – prof. Wojciecha Zarębskiego. Pełna nie tylko ciepłai radości, ale także smutku związanego z tęsknotą za domem, ojczyzną. Całość została uzupełniona o bibliografię, zdjęcia, przypisy, co tylko dodało autentyczności książce. Pozycja, po którą naprawdę warto sięgnąć. Napisana prostym językiem, skierowana do najmłodszego odbiorcy, jednak powinien po nią sięgnąć każdy bez względu na wiek.

Seria Wojny dorosłych. Historie dzieci
Wydawnictwo Literatura wraz z Muzeum Powstania Warszawskiego stworzyło serię książek „Wojny dorosłych – historie dzieci”. Składa się ona z 4 tytułów. Przedstawiono w nich wojnę widzianą oczami dziecka. Jest to literatura faktu skierowana do najmłodszego czytelnika. Autorami książeczek są Joanna Papuzińska, Dorota Combrzyńska-Nogala, Michał Rusinek oraz Paweł Beręsewicz. Każda z tych książeczek została wyróżniona przez organizacje i portale związane z literaturą dziecięcą. Dodatkowo Asiunia oraz Czy wojna jest dla dziewczyn? znalazły się na Złotej Liście Fundacji ABC XXI – Cała Polska czyta dzieciom. Ostatnie strony każdej z tych pozycji zawierają noty biograficzne osób, których losy przedstawiono. Ze względu na ilość publikacji, opiszę jedynie dwie.

Michał Rusinek – Zaklęcie na W
W tej pozycji Michał Rusinek przedstawił losy 9 letniego Włodka, oparte na wspomnieniach Włodzimierza Dunisiewicza z II wojny światowej. Ta książka w odróżnieniu od poprzednich nie ukazuje przejść jednej, konkretnej osoby. Jest to parabola – metaforyczna opowieść o Czarnych i Białych Panach, Dobru i Złu, o pułapce łatwych podziałów, które bezwiednie podsuwają reguły wojny. Dzięki temu autor stworzył ogólny obraz konfliktów – narodowych, zbrojnych, lokalnych.

Włodek podczas swej podróży stara się zrozumieć reguły rządzące wojną, stara się odnaleźć w świecie nieznanym na co dzień, chce mieć udział w starciach między Czarnymi i Białymi Panami. Znikają wyraźne podziały na dobrych i złych. Młody bohater odkrywa odcienie szarości w postawach ludzi – po jednej i drugiej stronie można spotkać życzliwych oraz nieżyczliwych. Odsłania wartość życia ludzkiego, istotę człowieczeństwa, szacunek do bliźniego, nie szufladkuje.
Historia napisana potocznym, prostym językiem, zawierająca wątki humorystyczne, ukazująca uniwersalne prawdy. Skierowana przede wszystkim do dzieci, jednak sięgnąć po nią powinien każdy. Całość dopełniają ilustracje Joanny Rusinek wykonane techniką akwareli, która idealnie oddaje klimat powieści.

Paweł Beręsewicz – Czy wojna jest dla dziewczyn?
Dziewięcioletnia Elka ma mamę lekarkę i tatę wojskowego. Podczas wakacyjnego wyjazdu nad morze jeden z jej towarzyszy zabaw Antek mówi, że „wojna nie jest dla dziewczyn”. Od tamtej pory dziewczynka coraz częściej słyszy, iż zbliża się coś przerażającego. Wraz z rozpoczęciem działań na froncie rodzinę opuszcza ojciec, który musi wypełnić swoją misję. Mama natomiast większą część czasu zaczyna spędzać w szpitalu. Elka w tych warunkach szybciej dorasta – stara się nie płakać i uczy się pomagać przy opatrywaniu rannych. Musi poradzić sobie z brakiem rodziców, zrozumieć konspirację i przetrwać wizyty gestapo. Mimo to bohaterka nadal śmieje się, żartuje.

Opowieść napisana prostym i zrozumiałym językiem. Zdarzenia przedstawione zostały z perspektywy dziewięciolatki, której okres dzieciństwa przypadł na lata wojny. Autor doskonale pokazał, że wojna dotyka każdego – dorosłego i dziecko, mężczyznę i kobietę. Niełatwo jest przetrwać, trzeba nauczyć się żyć w nowej, okrutnej i pełnej tajemnic rzeczywistości. Mimo to nienależny się poddawać.

Losy głównej bohaterki zostały oparte na wspomnieniach Elżbiety Łaniewskiej – Łukaszczyk, „Czarnej Elce”. Całość uzupełniają ilustracje Olgi Reszelskiej utrzymane w ciemnej tonacji z przebłyskami jaskrawych kolorów.

W tej serii ukazały się:
Paweł Beręsewicz Czy wojna jest dla dziewczyn?
Joanna Papuzińska Asiunia
Joanna Papuzińska Mój tato szczęściarz
Michał Rusinek Zaklęcie na W
Dorota Combrzyńska-Nogała Bezsenność Jutki
Beata Ostrowicka Jest taka historia. Opowieść o Januszu Korczaku
Renata Piątkowska Wszystkie moje mamy
Dorota Combrzyńska-Nogala Syberyjskie przygody Chmurki
Andrzej Marek Grabowski Wojna na Bięknym Brzegu

„Kto nie szanuje i nie ceni swojej przeszłości, ten nie jest godzien szacunku, teraźniejszości ani prawa do przyszłości.”
Józef Piłsudski

Dominika Filek

Fot. Andrew Becraft.