Każdego roku we wszystkich językach świata ukazują się na rynku wydawniczym relacje ofiar, świadków, pokrzywdzonych i ocalonych, którzy podczas drugiej wojny światowej przeżyli piekło obozów koncentracyjnych. Ich spisane zeznania stanowią każdorazowo wiarygodne świadectwo okrutnej prawdy o wojnie oraz składają się na rzetelną dokumentację hitlerowskiego ludobójstwa. Wiele z tych materiałów służyło nawet jako dowody podczas procesów norymberskich. Każdy czytelnik potrafi przytoczyć przynajmniej kilka nazwisk autorów tzw. literatury obozowej. O to, byśmy nie zapomnieli o niechcianej i niewygodnej rzeczywistości, o czarnej plamie sadzy w środku Europy, jaką dla wielu stał się Oświęcim, dbają państwa ze swoją polityką historyczną, szkoły, instytucje kultury, ośrodki wyznaniowe, stowarzyszenia. Można nawet odnieść wrażenie, iż jest to temat w pewien sposób „przepracowany”. Znamy liczby ofiar, nazwiska, wstrząsające świadectwa więźniów. Wciąż jednak trudno przebić się do szerokiej opinii publicznej z faktem, iż znajdowali się i tacy, którzy do Auschwitz, miejsca, z którego dla większości jedynym wyjściem był krematoryjny komin, trafiali dobrowolnie.

Dobrowolnym więźniem KL Auschwitz był Witold Pilecki – oficer rezerwy Wojska Polskiego, współzałożyciel Tajnej Armii Polskiej, oficer Komendy Głównej Armii Krajowej i organizacji „NIE”, więzień polityczny okresu stalinowskiego skazany w sfingowanym procesie o szpiegostwo. Jego dokonaniami można by spokojnie obdzielić kilku bohaterów: udział w kampanii wrześniowej, dobrowolny wyjazd do Oświęcimia, założenie pod pseudonimem Tomasza Serafińskiego organizacji oporu, która miał informować „świat” o poczynaniach nazistów i przygotować grunt pod obozowe powstanie, ucieczka z obozu, udział w powstaniu warszawskim, świadomy powrót do komunistycznej Polski.

Na niemieckojęzycznym rynku wydawniczym ukazał się po raz pierwszy raport Pileckiego sporządzony podczas pobytu w Oświęcimiu (Witold Pilecki, Freiwillig nach Auschwitz. Die geheimen Aufzeichnungen des Häftlings Witold Pilecki, tłumaczenie z angielskiego: Dagmar Maller). Historyczny dokument opublikowało szwajcarskie wydawnictwo Orell Füssli z Zurychu, opatrując go tytułem „Na ochotnika do Auschwitz. Tajne zapiski więźnia Witolda Pileckiego”. Podstawą obecnego wydania jest tłumaczenie z angielskiego trzeciej, ostatniej wersji raportu sporządzonego w lecie 1945 roku. To książka niezwykle istotna, bowiem w Niemczech Pilecki wciąż pozostaje postacią praktycznie nieznaną. Dokument, który po sobie pozostawił, przybliża sylwetkę niezłomnego polskiego bohatera, ofiary najpierw nazistowskiego, a następnie stalinowskiego terroru, autora pierwszych na świecie raportów o Holokauście.

Z raportu pozostawionego przez Pileckiego jasno wynika, iż we wrześniu 1940 roku podczas łapanki na warszawskim Żoliborzu pozwolił się aresztować, by przedostać się do utworzonego w czerwcu obozu Auschwitz i zdobyć informacje o panujących tam warunkach. W obozie okazał się głównym inicjatorem siatki konspiratorskiej. Do jej zadań należało: podtrzymywanie na duchu kolegów, przekazywanie współwięźniom wiadomości z zewnątrz obozu, potajemne zdobywanie żywności i odzieży oraz jej rozdzielanie, przekazywanie wiadomości poza druty KL Auschwitz, przygotowanie własnych oddziałów do opanowania obozu podczas ewentualnego zaatakowania go z zewnątrz przez oddziały partyzanckie. W nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 roku Pilecki zdołał uciec z obozu wraz z dwoma współwięźniami. Po ucieczce opracował sprawozdania z życia w obozie, dokumentujące hitlerowskie zbrodnie. Jego raporty zostały przesłane do dowództwa w Warszawie i dalej na Zachód.

Po wojnie Pilecki podjął działalność wywiadowczą na rzecz II Korpusu. Aresztowany 8 maja 1947 roku przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa był torturowany i oskarżony o działalność wywiadowczą na rzecz polskiego rządu na emigracji. W marcu 1948 roku został skazany na karę śmierci. Do dziś nieznane jest miejsce jego spoczynku. Dotychczasowe poszukiwania koncentrują się w kwaterze na Łączce na warszawskich Powązkach.

Ewelina Tondys

Fot. IPN/ Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau/ Archiwum rodziny Pileckich