„W październiku 1944 roku polski premier Stanisław Mikołajczyk, już wcześniej odtrącony przez Stalina, dołączył w Moskwie do Churchilla, by rzutem na taśmę szukać porozumienia w sprawie przebiegu polskiej granicy. Bez skutku. Mikołajczyk zdawał sobie sprawę, że Związek Radziecki zamierza wchłonąć Polskę, i odrzucał argumenty Churchilla. Doszło między nimi do ostrej kłótni, w której Churchill wściekał się na upór polskiego przywódcy. <Powiemy światu, jacy jesteście nierozsądni – krzyczał. – Rozpętacie kolejną wojnę, w której zginie 25 milionów ludzi. Ale was to nie obchodzi>. Krótko po wspomnianej kłótni brytyjski premier, uznawany współcześnie, jak dowodzi plebiscyt zorganizowany przez BBC, za najwybitniejszego Brytyjczyka wszech czasów, zlecił przygotowanie tajnego planu ataku na Sowietów. Planu, którego odkrycie przez Stalina, mogłoby oznaczać dla Polski zagładę.
W książce „Trzecia wojna światowa. Tajny plan wyrwania Polski z rąk Stalina” Jonathan Walker ujawnia tajemnice brytyjskich archiwów oraz materiałów zgromadzonych w Instytucie Pamięci Narodowej. Poszukuje też odpowiedzi na pytania: Jak wiele dzieliło nas od kolejnej wojny w lecie 1945 roku? Czy wojna Wielkiej Brytanii z Rosją w 1945 roku była realna? Czy Polacy byliby w stanie walczyć ramię w ramię z nazistami przeciw Armii Czerwonej? Jak potoczyłby się los Polski, gdybyśmy tę wojnę wygrali?
Brytyjski historyk postawił sobie za cel opisanie tajnego planu Churchilla, który zakładał możliwość wybuchu konfliktu zbrojnego pomiędzy aliantami zachodnimi a Związkiem Radzieckim po wcześniejszej kapitulacji III Rzeszy. Miał on ostatecznie powstrzymać ekspansję Stalina na kraje Europy Środkowej. Według badań Walkera, Churchill, który niespodziewanie przegrał ze Stalinem Europę Wschodnią w Jałcie oraz uświadomił sobie, iż Moskwa umieści w Polsce „przyjazny” sobie rząd, zlecił opracowanie wspomnianego planu ataku na Związek Radziecki, wierząc, iż doprowadzi on Stalina do zrzeczenia się wpływów w Polsce. Jonathan Walker opisuje szczegóły operacji o jakże znamiennej nazwie Unthinkable. Relacjonuje kilka wariantów działań militarnych, łącznie z wojną totalną, które przyjęli brytyjscy planiści. Przybliża szacunkowe koszty, nie tylko finansowe i infrastrukturalne, ale też społeczne, polityczne i wreszcie etyczne, bowiem do walki przeciw Stalinowi miały zostać wykorzystane oddziały pokonanej armii niemieckiej. Walter stawia też pytania o motywację, która przyświecała Churchillowi: Na ile jego intencją było ratowanie Polski, a w jakim stopniu chodziło o własny wizerunek. Co istotne, wszystkie swoje rozważania autor opatrzył licznymi materiałami źródłowymi i tak w książce odnajdujemy pomocne przypisy, bogatą bibliografię, ilustracje oraz mapy.
W jednym z wywiadów poświęconych książce Jonathan Walker powiedział, do czego – w jego przekonaniu – doprowadziło zaniechanie tego ekstremalnego planu: „Operacja Unthinkable była fascynująca z tego względu, że była to pierwsza prawdziwa próba Wielkiej Brytanii do rozprawienia się przy użyciu środków wojskowych z zagrożeniem ze strony Związku Radzieckiego. Plan operacji przewidywał, że wojna ta będzie prowadzona przy użyciu raczej broni konwencjonalnej niż broni atomowej. Jego założenia legły u początków zimnej wojny, gdy planiści przyznali, że ZSRR, były sojusznik aliantów zachodnich, jest dla nich bezpośrednim zagrożeniem. Statystyki zawarte w planie pokazują również, jak słaba była Wielka Brytania w 1945 roku, zarówno pod względem militarnym, jak i ekonomicznym. Stany Zjednoczone stały się za to nowym supermocarstwem”.
Książka Jonathana Walkera zachęca, by spojrzeć na drugą wojnę światową oraz okres zimnowojenny z innej perspektywy oraz by na nowo przyjrzeć się niektórym wydarzeniom. Historia nie zna wprawdzie trybu przypuszczającego, ale może badać alternatywne scenariusze.
Ewelina Tondys
